ریشه‌ها و علل بروز قطعی‌های برق در بهار ۱۴۰۴ بسیار متنوع و متعدد است؛ اتفاقاتی که در گذشته رخ داده و آثار مخرب آن همچنان ادامه دارد و رخدادهایی که مربوط به امسال است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، بر اساس اعلام گروه تحلیل عملکرد و گزارشهای راهبری شبکه برق کشور، رشد تقاضای انرژی برق از ابتدای سال جاری تاکنون، 11.92 درصد گزارش شده است.
به‌عبارتی، تقاضا برای مصرف برق در ماه‌های فروردین و اردیبهشت امسال، حدود 12 درصد، نسبت به دو ماهه ابتدایی سال گذشته افزایش داشته است و این رشد تقاضا و عدم توان صنعت برق به فراهم‌سازی تأمین برق متناسب با آن، موجب شروع خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده از میانه فروردین ماه شده است.
هم‌اکنون هم در بخش خانگی با خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده مواجه‌ایم، هم بخش صنعت با محدودیت‌های تأمین برق مواجه شده، درواقع ناترازی و کسری برق، از تابستان به بهار منتقل شده و در تابستان تشدید خواهد شد. اما ریشه‌ها و دلایل این اتفاق چیست؟
1. اتفاقات مربوط به امسال
به‌تبع کاهش بارش‌ها، میزان ورودی آب به سدها نیز کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده، به‌طوری که میزان ورودی آب به سدهای کشور حدود 40 درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است.
سدهای بزرگ دارای نیروگاه‌های برق‌آبی نیز با کاهش ورودی آب و کاهش شدید سطح ذخایر آبی مواجه شدند و تمام برنامه‌هایی که صنعت برق روی تولید انرژی از نیروگاه‌های برق‌آبی در سال جاری حساب کرده بود، برهم ریخت.
ذخیره مفید آب در سدهای بزرگ دارای نیروگاه‌های برق‌آبی از حدود 9.3 میلیارد مترمکعب در زمان مشابه سال قبل، به حدود 5.4 میلیارد مترمکعب در سال جاری کاهش یافته و طبق اعلام شرکت توانیر، استفاده از این ظرفیت برای تولید انرژی برق‌آبی، برای روزهای گرم تیر و مرداد، درنظر گرفته شده و امروز، تنها از حدود 20 درصد ظرفیت برق‌آبی‌های کشور استفاده می‌شود.
مقایسه انرژی تولیدی مجموع برقابی با مدت مشابه سال قبل
از سوی دیگر، مازوت‌سوزی در صنعت نیروگاهی به اوج رسید و به نیروگاه‌های بخاری با مصرف مازوت به عنوان سوخت جایگزین گاز، استهلاک بیشتری تحمیل شد و دوره تعمیرات آن‌ها را طولانی‌تر کرد.
از اینرو، در روزهای گرم فروردین و اردیبهشت، بخشی از ظرفیت نیروگاه های حرارتی کشور در تعمیرات به‌سر می‌برد تا نیروگاه‌های حرارتی برای تابستان گرم آماده شوند.
اگرچه تکمیل برنامه تعمیرات نیروگاه‌های حرارتی، تا پایان اردیبهشت‌ماه هدفگذاری شده، اما به نظر می‌رسد این برنامه با تأخیر حداقل دو هفته‌ای به‌میانه خردادماه برسد.
خروج از مدار نیروگاه اتمی بوشهر، به معنای کاهش 1000 مگاواتی تأمین برق کشور بود. مقرر شده این نیروگاه با ظرفیت کامل در نیمه دوم خردادماه به‌مدار بهره‌برداری بازگردد.
2. اتفاقاتی که از قبل شروع شده و آثار آن به قطعی برق بهاره رسیده
بررسی‌های شرکت توانیر نشان می‌دهد که درواقع اگر این قانون در سال 1383 تصویب نمی‌شد، 50 هزار مگاوات نیروگاه و شبکه متناظر آن در کشور احداث شده بود که علاوه بر خاموشی صفر در طی سال‌های اخیر، 20 هزار مگاوات ظرفیت صادرات برق با بیش از 10 میلیارد دلار درآمد سالانه ایجاد شده بود.
در این سرمایه‌گذاری‌ها، 8 هزار مگاوات نیروگاه فرسوده از مدار خارج شده بود و راندمان تولید برق کشور ارتقا یافته و سهم مصرف گاز در تولید برق، کاهش می‌یافت.
روند افت سرمایه‌گذاری در صنعت برق، از ابتدای دهه 90 تاکنون ادامه دارد و نکته جالب و مهم اینجاست که هیچ‌کدام از دولت‌ها و مجلس‌ها در طی 20 سال اخیر، به اصلاح این فرآیند اقدام نکرده‌اند. حتی در دولت چهاردهم نیز، بودجه‌بندی سال 1404، با اصلاح این فرآیند معیوب صورت نگرفت و به‌نظر می‌رسد دولت ها در طی 20 سال اخیر، رویکردهای پوپولیستی را به اصلاح فرآیند اقتصاد حامل‌های انرژی ترجیح داده‌اند.
نبود بازار واقعی برق و عدم اطمینان بخش خصوصی واقعی از بازگشت سرمایه، به کاهش بهره‌وری صنعت برق و عدم سرمایه‌گذاری جدید در این صنعت منجر شده است.
بخش خصوصی در صورت توجیه‌پذیری سرمایه‌گذاری در صنعت برق، آماده سرمایه‌گذاری در این صنعت و رفع مشکلات ناشی از کمبود زیرساخت‌هاست.
تجهیزات مصرف برق، ساختمان‌ها، تجهیزات صنعتی و هرچیزی که به مصرف برق ربط دارد، در غیربهینه‌ترین حالت ممکن است. سال‌هاست وزارت نیرو و صنعت برق، طرح‌های سالانه، برنامه‌های فصلی، پویش‌های تابستانی و ... را با بودجه‌های کلان اجرایی می‌کند، ولی کمترین اثری در بهینه‌سازی مصرف و اصلاح روند مصرف برق کشور نداشته است.
تشکیل سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی، می‌تواند به پایان صرف بودجه‌های کلان بی‌نتیجه در بخش مدیریت مصرف صنعت برق ختم شود و عملکرد بهینه‌سازی مصرف را در دولت، شفاف کند. سازمانی که تشکیل آن مورد تأکید برنامه هفتم توسعه است اما به‌نظر می‌رسد دولت اعتقاد چندانی به تشکیل این سازمان ندارد و صرف بودجه‌های بهینه سازی مصرف در فضای غیرشفاف و بی‌نتیجه را به تشکیل یک سازمان منسجم با عملکردی شفاف، ترجیح می‌دهد.
ظرف 5 سال اخیر، بیش از 247 هزار ماینر غیرمجاز کشف و ضبط شده که برق مصرفی آن‌ها معادل تولید یک نیروگاه بزرگ 1300 مگاواتی بوده است.
این تغییر پارادایم، در بخش مصرف با ایجاد یک سازمان‌دهی درست به‌جای خرج‌کردن بی‌ضابطه برای پویش‌های فصلی ممکن خواهد شد و در بخش تولید، با توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر محقق می‌شود. توسعه صرف نیروگاه‌های حرارتی، در شرایطی که سرمایه‌گذاری بالای آن قابل تحقق نیست و ناترازی گاز هم، امکان توسعه بیشتر آن را نمی‌دهد، یک مسیر غیر قابل امتداد است.
در توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر هم، اولا نگاه جامعی هنوز در سطح مسئولان برای ضرورت آن ایجاد نشده و ثانیا ساختارهای دولتی فعلی، ناکارآمدی خود را به‌اثبات رسانده‌اند؛ در این بخش، نیازمند ورود جدی بخش خصوصی با تسهیل شرایط سرمایه گذاری و کاهش بروکراسی‌های مخرب هستیم. چیزی که در وزارت نیرو و برنامه‌های این بخش، هنوز به چشم نمی‌خورد.
به‌عبارتی، تقاضا برای مصرف برق در ماه‌های فروردین و اردیبهشت امسال، حدود 12 درصد، نسبت به دو ماهه ابتدایی سال گذشته افزایش داشته است و این رشد تقاضا و عدم توان صنعت برق به فراهم‌سازی تأمین برق متناسب با آن، موجب شروع خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده از میانه فروردین ماه شده است.
هم‌اکنون هم در بخش خانگی با خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده مواجه‌ایم، هم بخش صنعت با محدودیت‌های تأمین برق مواجه شده، درواقع ناترازی و کسری برق، از تابستان به بهار منتقل شده و در تابستان تشدید خواهد شد. اما ریشه‌ها و دلایل این اتفاق چیست؟
1. اتفاقات مربوط به امسال
- رشد بیش از برآوردها در میانگین دمای کشور
- خشکسالی شدید و کاهش سطح ذخایر آبی
به‌تبع کاهش بارش‌ها، میزان ورودی آب به سدها نیز کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده، به‌طوری که میزان ورودی آب به سدهای کشور حدود 40 درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است.
سدهای بزرگ دارای نیروگاه‌های برق‌آبی نیز با کاهش ورودی آب و کاهش شدید سطح ذخایر آبی مواجه شدند و تمام برنامه‌هایی که صنعت برق روی تولید انرژی از نیروگاه‌های برق‌آبی در سال جاری حساب کرده بود، برهم ریخت.
ذخیره مفید آب در سدهای بزرگ دارای نیروگاه‌های برق‌آبی از حدود 9.3 میلیارد مترمکعب در زمان مشابه سال قبل، به حدود 5.4 میلیارد مترمکعب در سال جاری کاهش یافته و طبق اعلام شرکت توانیر، استفاده از این ظرفیت برای تولید انرژی برق‌آبی، برای روزهای گرم تیر و مرداد، درنظر گرفته شده و امروز، تنها از حدود 20 درصد ظرفیت برق‌آبی‌های کشور استفاده می‌شود.
مقایسه انرژی تولیدی مجموع برقابی با مدت مشابه سال قبل
- عقب‌ماندگی در تعمیرات نیروگاهی/ نقش مازوت‌سوزی در طولانی شدن تعمیرات حرارتی
از سوی دیگر، مازوت‌سوزی در صنعت نیروگاهی به اوج رسید و به نیروگاه‌های بخاری با مصرف مازوت به عنوان سوخت جایگزین گاز، استهلاک بیشتری تحمیل شد و دوره تعمیرات آن‌ها را طولانی‌تر کرد.
از اینرو، در روزهای گرم فروردین و اردیبهشت، بخشی از ظرفیت نیروگاه های حرارتی کشور در تعمیرات به‌سر می‌برد تا نیروگاه‌های حرارتی برای تابستان گرم آماده شوند.
اگرچه تکمیل برنامه تعمیرات نیروگاه‌های حرارتی، تا پایان اردیبهشت‌ماه هدفگذاری شده، اما به نظر می‌رسد این برنامه با تأخیر حداقل دو هفته‌ای به‌میانه خردادماه برسد.
- خروج زودهنگام نیروگاه هسته‌ای
خروج از مدار نیروگاه اتمی بوشهر، به معنای کاهش 1000 مگاواتی تأمین برق کشور بود. مقرر شده این نیروگاه با ظرفیت کامل در نیمه دوم خردادماه به‌مدار بهره‌برداری بازگردد.
2. اتفاقاتی که از قبل شروع شده و آثار آن به قطعی برق بهاره رسیده
- کاهش شدید سرمایه گذاری در صنعت برق
بررسی‌های شرکت توانیر نشان می‌دهد که درواقع اگر این قانون در سال 1383 تصویب نمی‌شد، 50 هزار مگاوات نیروگاه و شبکه متناظر آن در کشور احداث شده بود که علاوه بر خاموشی صفر در طی سال‌های اخیر، 20 هزار مگاوات ظرفیت صادرات برق با بیش از 10 میلیارد دلار درآمد سالانه ایجاد شده بود.
در این سرمایه‌گذاری‌ها، 8 هزار مگاوات نیروگاه فرسوده از مدار خارج شده بود و راندمان تولید برق کشور ارتقا یافته و سهم مصرف گاز در تولید برق، کاهش می‌یافت.
روند افت سرمایه‌گذاری در صنعت برق، از ابتدای دهه 90 تاکنون ادامه دارد و نکته جالب و مهم اینجاست که هیچ‌کدام از دولت‌ها و مجلس‌ها در طی 20 سال اخیر، به اصلاح این فرآیند اقدام نکرده‌اند. حتی در دولت چهاردهم نیز، بودجه‌بندی سال 1404، با اصلاح این فرآیند معیوب صورت نگرفت و به‌نظر می‌رسد دولت ها در طی 20 سال اخیر، رویکردهای پوپولیستی را به اصلاح فرآیند اقتصاد حامل‌های انرژی ترجیح داده‌اند.
- دولتی بودن صنعت برق و نبود بازار شفاف عرضه و تقاضا
نبود بازار واقعی برق و عدم اطمینان بخش خصوصی واقعی از بازگشت سرمایه، به کاهش بهره‌وری صنعت برق و عدم سرمایه‌گذاری جدید در این صنعت منجر شده است.
بخش خصوصی در صورت توجیه‌پذیری سرمایه‌گذاری در صنعت برق، آماده سرمایه‌گذاری در این صنعت و رفع مشکلات ناشی از کمبود زیرساخت‌هاست.
- جای خالی مدیریت مصرف در بخش برق
تجهیزات مصرف برق، ساختمان‌ها، تجهیزات صنعتی و هرچیزی که به مصرف برق ربط دارد، در غیربهینه‌ترین حالت ممکن است. سال‌هاست وزارت نیرو و صنعت برق، طرح‌های سالانه، برنامه‌های فصلی، پویش‌های تابستانی و ... را با بودجه‌های کلان اجرایی می‌کند، ولی کمترین اثری در بهینه‌سازی مصرف و اصلاح روند مصرف برق کشور نداشته است.
تشکیل سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی، می‌تواند به پایان صرف بودجه‌های کلان بی‌نتیجه در بخش مدیریت مصرف صنعت برق ختم شود و عملکرد بهینه‌سازی مصرف را در دولت، شفاف کند. سازمانی که تشکیل آن مورد تأکید برنامه هفتم توسعه است اما به‌نظر می‌رسد دولت اعتقاد چندانی به تشکیل این سازمان ندارد و صرف بودجه‌های بهینه سازی مصرف در فضای غیرشفاف و بی‌نتیجه را به تشکیل یک سازمان منسجم با عملکردی شفاف، ترجیح می‌دهد.
- برنامه‌هایی که برای کاغذ و تبلیغ نوشته می‌شوند
- بار عجیب تولید رمزارز روی شبکه برق ایران
ظرف 5 سال اخیر، بیش از 247 هزار ماینر غیرمجاز کشف و ضبط شده که برق مصرفی آن‌ها معادل تولید یک نیروگاه بزرگ 1300 مگاواتی بوده است.
- ادامه سنگ‌اندازی پیش‌پای توسعه تجدیدپذیرها
این تغییر پارادایم، در بخش مصرف با ایجاد یک سازمان‌دهی درست به‌جای خرج‌کردن بی‌ضابطه برای پویش‌های فصلی ممکن خواهد شد و در بخش تولید، با توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر محقق می‌شود. توسعه صرف نیروگاه‌های حرارتی، در شرایطی که سرمایه‌گذاری بالای آن قابل تحقق نیست و ناترازی گاز هم، امکان توسعه بیشتر آن را نمی‌دهد، یک مسیر غیر قابل امتداد است.
در توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر هم، اولا نگاه جامعی هنوز در سطح مسئولان برای ضرورت آن ایجاد نشده و ثانیا ساختارهای دولتی فعلی، ناکارآمدی خود را به‌اثبات رسانده‌اند؛ در این بخش، نیازمند ورود جدی بخش خصوصی با تسهیل شرایط سرمایه گذاری و کاهش بروکراسی‌های مخرب هستیم. چیزی که در وزارت نیرو و برنامه‌های این بخش، هنوز به چشم نمی‌خورد.
